Bornholm, malownicza wyspa na Bałtyku, jest skarbnicą historii, sięgającą czasów prehistorycznych.

Początki Osadnictwa

Epoka Kamienia

Najstarsze dowody osadnictwa na Bornholmie datowane są na lata 9000–8000 p.n.e. W tym okresie, znany jako mezolit, wyspa była połączona lądowo z terenami dzisiejszej Polski i Niemiec. To połączenie lądowe zniknęło między latami 6800–4500 p.n.e., co uczyniło z Bornholmu izolowaną wyspę.

Życie Prehistorycznych Mieszkańców

Około roku 4500 p.n.e., w epoce neolitu, mieszkańcy Bornholmu zajmowali się głównie polowaniem na dziki, sarny i foki. Ich życie było ściśle związane z otaczającą ich przyrodą, a ślady ich obecności są widoczne do dziś w postaci narzędzi kamieniarskich i innych artefaktów.

Rozwój Rolnictwa

W okolicach 3500 r. p.n.e., w pobliżu dzisiejszego Aakirkeby, powstał obóz warowny. Jego istnienie potwierdzają umocnienia i wały ziemne, które przetrwały do naszych czasów. To również okres, kiedy na wyspie pojawiają się pierwsze ślady rolnictwa, świadczące o ewolucji sposobu życia mieszkańców.

Epoka Brązu

Ryty Naskalne i Menhiry

W okresie od XIII do IX wieku p.n.e., Bornholm stał się miejscem wyjątkowej aktywności artystycznej i religijnej. Świadczą o tym liczne ryty naskalne w Madsebake oraz kamienie kultowe, menhiry. Te prehistoryczne zabytki są nie tylko świadectwem umiejętności artystycznych dawnych mieszkańców, ale również wskazują na istnienie rozbudowanych wierzeń i rytuałów.

Średniowiecze na Bornholmie

V – VI wiek n.e.: Era Burgundów i Wikingów

W V i VI wieku n.e., Bornholm była zamieszkana przez germańskie plemię Burgundów. Następnie wyspę zasiedlili Wikingowie. Pierwsze pisane wzmianki o Bornholmie pochodzą z roku 890 i odnoszą się do niej jako Burgundarholm. Brytyjski podróżnik Wulfstan opisał wyspę jako zamieszkaną i posiadającą własnego króla.

IX – XII wiek: Zmiany Władzy i Chrystianizacja

Około roku 1080 Wikingowie zostali wyparci, a Bornholm zasiedlili Danowie, podlegający władzy króla duńskiego. W tym okresie na wyspę przybyli również misjonarze chrześcijańscy. IX do XII wiek to czas walk o Bornholm między germańskimi Danami a słowiańskimi Wendami. Ostatecznie wyspa pozostała pod wpływami duńskimi. Z tego okresu pochodzą charakterystyczne dla Bornholmu rotundowe kościoły obronne, które pełniły również funkcje schronienia i spichlerzy. Do dziś zachowały się cztery z nich: w Nyker, Olsker, Nylars i Østerlars.

1149 rok: Wpływy Arcybiskupstwa z Lund

W 1149 roku znaczna część Bornholmu przeszła pod władanie arcybiskupstwa z Lund. Od tego momentu wyspa stała się areną zbrojnej rywalizacji między namiestnikami duńskiej władzy królewskiej a przedstawicielami arcybiskupstwa. Siedzibą władz kościelnych była warownia Hammershus, której budowę rozpoczęto około 1250 roku. Z kolei siedzibą władz królewskich była warownia Lilleborg, rozbudowana w 1150 roku.

Wojna Trzynastoletnia i Bitwa Morska

Podczas wojny trzynastoletniej, 14 sierpnia 1457 roku, w pobliżu Bornholmu doszło do starcia trzech statków gdańskich z większą flotą duńsko-inflancką, wspierającą Krzyżaków. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem Gdańszczan.

Czasy Nowożytne na Bornholmie

XIV i XV wiek: Wpływy Hanzeatyckie

W XIV i XV wieku Bornholm znajdował się pod wpływem miast hanzeatyckich, a szczególnie Lubeki. Kupcy z tego miasta przejęli zwierzchnictwo nad wyspą w 1525 roku, co świadczy o znaczeniu Bornholmu w ówczesnych sieciach handlowych.

Powrót pod Władzę Duńską

W 1578 roku król duński Fryderyk II odzyskał kontrolę nad wyspą. Jednak w 1645 roku, podczas konfliktów o panowanie na Morzu Bałtyckim między Danią a Szwecją, Bornholm został tymczasowo zajęty przez Szwedów. Pokój w Roskilde z 1658 roku formalnie usankcjonował tę zmianę.

Powstanie przeciwko Szwedom

W tym samym roku na Bornholmie wybuchło powstanie przeciwko szwedzkiemu panowaniu. Jego liderami byli Jens Pedersen Kofoed, Paul Anker i Willum Clausen. Powstańcy odnieśli sukces, zabijając szwedzkiego komendanta wyspy Printzenskölda i wypędzając szwedzkie wojska. Powstanie zakończyło się traktatem pokojowym w Kopenhadze w 1660 roku, który przywrócił wyspę pod władzę duńską i przyniósł mieszkańcom szereg przywilejów królewskich, w tym prawo do produkcji alkoholu.

Rozwój Gospodarczy i Militarny

W XVII wieku na Bornholmie rozpoczęto wydobycie surowców skalnych i węgla, co przyczyniło się do rozwoju gospodarczego wyspy. Jednak ten rozwój był przerywany przez epidemie i wojny napoleońskie. Wielu mieszkańców wyspy pracowało jako marynarze, przynosząc znaczące kapitały i egzotyczne pamiątki z całego świata.

Umacnianie Pozycji Militarnej

Królowie duńscy umacniali pozycję militarne Bornholmu, który stanowił ważną bazę morską. W 1684 roku król Chrystian V rozpoczął budowę twierdzy morskiej na Christiansø, małej wysepce oddalonej o 18 km na wschód od Bornholmu. Podczas wojen napoleońskich, kiedy Dania była sprzymierzona z Francją, twierdza ta służyła jako baza dla sił kaperskich przeciwko flocie angielskiej. Została zlikwidowana w 1855 roku na rozkaz królewski.

Rozwój Gospodarczy Bornholmu po Wojnach

Rozkwit Rolnictwa i Ruchu Spółdzielczego

W pierwszej połowie XIX wieku na Bornholmie nastąpił znaczący rozwój rolnictwa, który był wspierany przez powstający ruch spółdzielczy. To właśnie w tym okresie powstały pierwsze mleczarnie spółdzielcze, co stanowiło ważny krok w modernizacji i efektywności lokalnego rolnictwa.

Rozwój Żeglugi i Turystyki

W 1866 roku otwarto stałe linie żeglugowe łączące Bornholm z Kopenhagą oraz z Ystad w Szwecji. Używanie statków parowych umożliwiło codzienną żeglugę, co znacząco ułatwiło transport i komunikację z wyspą. To z kolei przyczyniło się do rozwoju turystyki na Bornholmie, szczególnie po uruchomieniu stałego połączenia promowego z Sassnitz na niemieckiej wyspie Rugia, a później z Kołobrzegiem.

Osadnictwo Polskie

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku na Bornholm przybyło kilkaset polskich rodzin, głównie z Galicji, które osiedliły się na wyspie na stałe. Ich przybycie było związane z poszukiwaniem lepszych warunków życia i pracy, co świadczy o rosnącej atrakcyjności Bornholmu jako miejsca do życia i pracy.

Kultura i Sztuka

Od 1823 roku w Rønne funkcjonuje najstarszy duński teatr amatorski. Jego obecność świadczy o bogatej kulturze i tradycji artystycznej na wyspie, która była i jest ważnym elementem życia społeczności lokalnej.

Po zakończeniu wojen Bornholm zaczął się dynamicznie rozwijać, stając się ważnym centrum rolnictwa, żeglugi, turystyki oraz kultury. Rozwój ten był napędzany zarówno przez innowacje w rolnictwie i transport, jak i przez przybycie nowych mieszkańców, którzy wniosli do społeczności wyspy nowe umiejętności i tradycje. Bornholm, z jego malowniczymi krajobrazami i bogatą historią, przyciągał i nadal przyciąga ludzi z różnych stron świata, tworząc unikalny mozaikowy charakter tej bałtyckiej wyspy.

II Wojna Światowa na Bornholmie

Okupacja Niemiecka

10 kwietnia 1940 roku, w ramach swojej ekspansji terytorialnej podczas II Wojny Światowej, Niemcy wylądowali na Bornholmie. W pobliżu Dueodde, na południu wyspy, rozpoczęli budowę fortyfikacji, w tym stanowisk dla dwóch dużych dział artylerii nadbrzeżnej. Istnieją także przypuszczenia, że na wyspie funkcjonowały stacje obserwacyjne dla rakiet wystrzeliwanych z niemieckiego ośrodka badawczego w Peenemünde.

Życie Pod Okupacją

Okupacja niemiecka na Bornholmie, w porównaniu do innych obszarów Europy, nie była szczególnie uciążliwa dla miejscowej ludności. Nie odnotowano znaczących aktów oporu przeciwko okupantom. Jednakże, pewnym wstydliwym aspektem tamtych czasów było zjawisko tzw. „niemieckich dziewczyn” – kobiet, które nawiązywały kontakty z niemieckimi żołnierzami.

Ewakuacja Żydów

Mimo trudności okupacji, bornholmianie wykazali się odwagą i humanitaryzmem. Rybacy z wyspy brali udział w ewakuacji duńskich Żydów do neutralnej Szwecji, ratując ich przed groźbą deportacji do obozów zagłady. Ta operacja była częścią szerszych działań duńskiego ruchu oporu, mających na celu ochronę Żydów przed Holocaustem.

Zmiana Okupanta

W końcowej fazie wojny, garnizon niemiecki na Bornholmie miał zostać poddany wojskom brytyjskim. Jednakże, w kwietniu 1945 roku, nieoczekiwanie na wyspę dotarły pododdziały Armii Czerwonej. Zmiana okupanta była niespodziewana i wprowadziła nowy rozdział w historii wyspy, który miał trwać do zakończenia wojny.

Bombardowanie Bornholmu i Okupacja Sowiecka

Bombardowanie Rønne i Nexø

W dniach 7 i 8 maja 1945 roku, w odpowiedzi na próbę oporu wojsk hitlerowskich, Rosjanie przeprowadzili bombardowania Rønne i Nexø na Bornholmie. Te naloty spowodowały zniszczenie około 800 domów, co stanowiło znaczący cios dla infrastruktury wyspy.

Skapitulowanie Niemców

W obliczu tych nalotów oraz obecności około 26 tysięcy uciekinierów z Niemiec i krajów nadbałtyckich, dowódca niemieckiego garnizonu, Gerhard von Kamptz, 9 maja 1945 roku poddał się Armii Czerwonej. W tym czasie na wyspie stacjonowało około 10 tysięcy żołnierzy radzieckich.

Okupacja Sowiecka

Armia Czerwona okupowała Bornholm do 5 kwietnia 1946 roku. Okupacja ta była widziana jako próba Stalina do ustanowienia bazy wojskowej na wyspie, która kontrolowałaby trasy żeglugowe z Bałtyku do Cieśnin Duńskich, a być może nawet do włączenia Bornholmu do ZSRR. Istnieje również przypuszczenie, że Rosjanie mieli zainteresowanie przejęciem dokumentacji z niemieckich stacji obserwacyjnych na wyspie.

Pamiątki i Odbudowa

W Allinge znajduje się cmentarz, na którym pochowano 36 żołnierzy radzieckich, którzy zmarli w tamtym okresie z powodu chorób. W 1946 roku Szwecja ofiarowała mieszkańcom Bornholmu 300 drewnianych domków, które przetrwały do dziś, w celu pomocy w odbudowie miasteczek zbombardowanych przez Rosjan.

Bornholm Dzisiaj: Rozwój i Zrównoważona Przyszłość

Odbudowa i Rozwój Po Wojnie

Po zakończeniu II Wojny Światowej, Bornholm, jako integralna część Danii, skorzystał z pomocy budowlanej oferowanej przez Stany Zjednoczone i skandynawskich sąsiadów. Zniszczenia wojenne zostały szybko naprawione, co pozwoliło na dynamiczny rozwój wyspy w powojennym okresie.

Demografia i Gospodarka

Bornholm, z populacją około 40 000 mieszkańców, jest obecnie prowincją Danii. Wyspa charakteryzuje się stosunkowo wysokim produktem narodowym brutto, a także rozwiniętym systemem emerytalnym i społecznym, typowym dla państw Europy Zachodniej.

Źródła Dochodu

Większość mieszkańców Bornholmu utrzymuje się obecnie z turystyki i rolnictwa. Rybołówstwo, choć kiedyś było kluczowym sektorem gospodarki wyspy, straciło na znaczeniu. Spadek populacji śledzia w Morzu Bałtyckim oraz restrykcyjne kwoty połowowe ustalone przez Unię Europejską sprawiły, że tylko nieliczne rodziny mogą utrzymać się z rybołówstwa.

Reforma Terytorialna i Zrównoważony Rozwój

Po reformie terytorialnej z 1 stycznia 2007 roku, Bornholm nie jest już niezależnym obszarem urzędowym, lecz należy do regionu Hovestaden. W ostatnich latach wyspa zyskała uznanie jako "zielona wyspa", ze szczególnym naciskiem na odnawialne źródła energii i zasady zrównoważonego rozwoju.

Inicjatywy Ekologiczne

Bornholm wyróżnia się inicjatywami ekologicznymi, takimi jak Green Solution House w Rønne – hotel całkowicie zaangażowany w zrównoważony rozwój. Wyspa stawia sobie również ambitny cel, aby w ciągu najbliższych lat stać się miejscem wolnym od odpadów.

Kultura i Kuchnia

Oprócz zaangażowania w zrównoważony rozwój, Bornholm słynie z wysokiej jakości kuchni, która kładzie nacisk na regionalność i sezonowość. To połączenie tradycji z nowoczesnymi trendami w gastronomii przyciąga turystów i smakoszy z całego świata.

Bornholm dzisiaj jest przykładem jak region może odrodzić się po trudnych czasach wojny i stać się liderem w dziedzinie zrównoważonego rozwoju i innowacji ekologicznych. Z połączeniem bogatej historii, pięknych krajobrazów, nowoczesnych inicjatyw ekologicznych oraz wyjątkowej kultury i kuchni, Bornholm stanowi unikalne i atrakcyjne miejsce zarówno dla mieszkańców, jak i turystów.