Bornholm, malownicza wyspa na Bałtyku, jest skarbnicą historii, sięgającą czasów prehistorycznych.
Epoka Kamienia
Najstarsze dowody osadnictwa na Bornholmie datowane są na lata 9000–8000 p.n.e. W tym okresie, znany jako mezolit, wyspa była połączona lądowo z terenami dzisiejszej Polski i Niemiec. To połączenie lądowe zniknęło między latami 6800–4500 p.n.e., co uczyniło z Bornholmu izolowaną wyspę.
Życie Prehistorycznych Mieszkańców
Około roku 4500 p.n.e., w epoce neolitu, mieszkańcy Bornholmu zajmowali się głównie polowaniem na dziki, sarny i foki. Ich życie było ściśle związane z otaczającą ich przyrodą, a ślady ich obecności są widoczne do dziś w postaci narzędzi kamieniarskich i innych artefaktów.
Rozwój Rolnictwa
W okolicach 3500 r. p.n.e., w pobliżu dzisiejszego Aakirkeby, powstał obóz warowny. Jego istnienie potwierdzają umocnienia i wały ziemne, które przetrwały do naszych czasów. To również okres, kiedy na wyspie pojawiają się pierwsze ślady rolnictwa, świadczące o ewolucji sposobu życia mieszkańców.
Ryty Naskalne i Menhiry
W okresie od XIII do IX wieku p.n.e., Bornholm stał się miejscem wyjątkowej aktywności artystycznej i religijnej. Świadczą o tym liczne ryty naskalne w Madsebake oraz kamienie kultowe, menhiry. Te prehistoryczne zabytki są nie tylko świadectwem umiejętności artystycznych dawnych mieszkańców, ale również wskazują na istnienie rozbudowanych wierzeń i rytuałów.
V – VI wiek n.e.: Era Burgundów i Wikingów
W V i VI wieku n.e., Bornholm była zamieszkana przez germańskie plemię Burgundów. Następnie wyspę zasiedlili Wikingowie. Pierwsze pisane wzmianki o Bornholmie pochodzą z roku 890 i odnoszą się do niej jako Burgundarholm. Brytyjski podróżnik Wulfstan opisał wyspę jako zamieszkaną i posiadającą własnego króla.
IX – XII wiek: Zmiany Władzy i Chrystianizacja
Około roku 1080 Wikingowie zostali wyparci, a Bornholm zasiedlili Danowie, podlegający władzy króla duńskiego. W tym okresie na wyspę przybyli również misjonarze chrześcijańscy. IX do XII wiek to czas walk o Bornholm między germańskimi Danami a słowiańskimi Wendami. Ostatecznie wyspa pozostała pod wpływami duńskimi. Z tego okresu pochodzą charakterystyczne dla Bornholmu rotundowe kościoły obronne, które pełniły również funkcje schronienia i spichlerzy. Do dziś zachowały się cztery z nich: w Nyker, Olsker, Nylars i Østerlars.
1149 rok: Wpływy Arcybiskupstwa z Lund
W 1149 roku znaczna część Bornholmu przeszła pod władanie arcybiskupstwa z Lund. Od tego momentu wyspa stała się areną zbrojnej rywalizacji między namiestnikami duńskiej władzy królewskiej a przedstawicielami arcybiskupstwa. Siedzibą władz kościelnych była warownia Hammershus, której budowę rozpoczęto około 1250 roku. Z kolei siedzibą władz królewskich była warownia Lilleborg, rozbudowana w 1150 roku.
Wojna Trzynastoletnia i Bitwa Morska
Podczas wojny trzynastoletniej, 14 sierpnia 1457 roku, w pobliżu Bornholmu doszło do starcia trzech statków gdańskich z większą flotą duńsko-inflancką, wspierającą Krzyżaków. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem Gdańszczan.
XIV i XV wiek: Wpływy Hanzeatyckie
W XIV i XV wieku Bornholm znajdował się pod wpływem miast hanzeatyckich, a szczególnie Lubeki. Kupcy z tego miasta przejęli zwierzchnictwo nad wyspą w 1525 roku, co świadczy o znaczeniu Bornholmu w ówczesnych sieciach handlowych.
Powrót pod Władzę Duńską
W 1578 roku król duński Fryderyk II odzyskał kontrolę nad wyspą. Jednak w 1645 roku, podczas konfliktów o panowanie na Morzu Bałtyckim między Danią a Szwecją, Bornholm został tymczasowo zajęty przez Szwedów. Pokój w Roskilde z 1658 roku formalnie usankcjonował tę zmianę.
Powstanie przeciwko Szwedom
W tym samym roku na Bornholmie wybuchło powstanie przeciwko szwedzkiemu panowaniu. Jego liderami byli Jens Pedersen Kofoed, Paul Anker i Willum Clausen. Powstańcy odnieśli sukces, zabijając szwedzkiego komendanta wyspy Printzenskölda i wypędzając szwedzkie wojska. Powstanie zakończyło się traktatem pokojowym w Kopenhadze w 1660 roku, który przywrócił wyspę pod władzę duńską i przyniósł mieszkańcom szereg przywilejów królewskich, w tym prawo do produkcji alkoholu.
Rozwój Gospodarczy i Militarny
W XVII wieku na Bornholmie rozpoczęto wydobycie surowców skalnych i węgla, co przyczyniło się do rozwoju gospodarczego wyspy. Jednak ten rozwój był przerywany przez epidemie i wojny napoleońskie. Wielu mieszkańców wyspy pracowało jako marynarze, przynosząc znaczące kapitały i egzotyczne pamiątki z całego świata.
Umacnianie Pozycji Militarnej
Królowie duńscy umacniali pozycję militarne Bornholmu, który stanowił ważną bazę morską. W 1684 roku król Chrystian V rozpoczął budowę twierdzy morskiej na Christiansø, małej wysepce oddalonej o 18 km na wschód od Bornholmu. Podczas wojen napoleońskich, kiedy Dania była sprzymierzona z Francją, twierdza ta służyła jako baza dla sił kaperskich przeciwko flocie angielskiej. Została zlikwidowana w 1855 roku na rozkaz królewski.
Rozkwit Rolnictwa i Ruchu Spółdzielczego
W pierwszej połowie XIX wieku na Bornholmie nastąpił znaczący rozwój rolnictwa, który był wspierany przez powstający ruch spółdzielczy. To właśnie w tym okresie powstały pierwsze mleczarnie spółdzielcze, co stanowiło ważny krok w modernizacji i efektywności lokalnego rolnictwa.
Rozwój Żeglugi i Turystyki
W 1866 roku otwarto stałe linie żeglugowe łączące Bornholm z Kopenhagą oraz z Ystad w Szwecji. Używanie statków parowych umożliwiło codzienną żeglugę, co znacząco ułatwiło transport i komunikację z wyspą. To z kolei przyczyniło się do rozwoju turystyki na Bornholmie, szczególnie po uruchomieniu stałego połączenia promowego z Sassnitz na niemieckiej wyspie Rugia, a później z Kołobrzegiem.
Osadnictwo Polskie
W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku na Bornholm przybyło kilkaset polskich rodzin, głównie z Galicji, które osiedliły się na wyspie na stałe. Ich przybycie było związane z poszukiwaniem lepszych warunków życia i pracy, co świadczy o rosnącej atrakcyjności Bornholmu jako miejsca do życia i pracy.
Kultura i Sztuka
Od 1823 roku w Rønne funkcjonuje najstarszy duński teatr amatorski. Jego obecność świadczy o bogatej kulturze i tradycji artystycznej na wyspie, która była i jest ważnym elementem życia społeczności lokalnej.
Po zakończeniu wojen Bornholm zaczął się dynamicznie rozwijać, stając się ważnym centrum rolnictwa, żeglugi, turystyki oraz kultury. Rozwój ten był napędzany zarówno przez innowacje w rolnictwie i transport, jak i przez przybycie nowych mieszkańców, którzy wniosli do społeczności wyspy nowe umiejętności i tradycje. Bornholm, z jego malowniczymi krajobrazami i bogatą historią, przyciągał i nadal przyciąga ludzi z różnych stron świata, tworząc unikalny mozaikowy charakter tej bałtyckiej wyspy.
10 kwietnia 1940 roku, w ramach swojej ekspansji terytorialnej podczas II Wojny Światowej, Niemcy wylądowali na Bornholmie. W pobliżu Dueodde, na południu wyspy, rozpoczęli budowę fortyfikacji, w tym stanowisk dla dwóch dużych dział artylerii nadbrzeżnej. Istnieją także przypuszczenia, że na wyspie funkcjonowały stacje obserwacyjne dla rakiet wystrzeliwanych z niemieckiego ośrodka badawczego w Peenemünde.
Okupacja niemiecka na Bornholmie, w porównaniu do innych obszarów Europy, nie była szczególnie uciążliwa dla miejscowej ludności. Nie odnotowano znaczących aktów oporu przeciwko okupantom. Jednakże, pewnym wstydliwym aspektem tamtych czasów było zjawisko tzw. „niemieckich dziewczyn” – kobiet, które nawiązywały kontakty z niemieckimi żołnierzami.
Mimo trudności okupacji, bornholmianie wykazali się odwagą i humanitaryzmem. Rybacy z wyspy brali udział w ewakuacji duńskich Żydów do neutralnej Szwecji, ratując ich przed groźbą deportacji do obozów zagłady. Ta operacja była częścią szerszych działań duńskiego ruchu oporu, mających na celu ochronę Żydów przed Holocaustem.
W końcowej fazie wojny, garnizon niemiecki na Bornholmie miał zostać poddany wojskom brytyjskim. Jednakże, w kwietniu 1945 roku, nieoczekiwanie na wyspę dotarły pododdziały Armii Czerwonej. Zmiana okupanta była niespodziewana i wprowadziła nowy rozdział w historii wyspy, który miał trwać do zakończenia wojny.
W dniach 7 i 8 maja 1945 roku, w odpowiedzi na próbę oporu wojsk hitlerowskich, Rosjanie przeprowadzili bombardowania Rønne i Nexø na Bornholmie. Te naloty spowodowały zniszczenie około 800 domów, co stanowiło znaczący cios dla infrastruktury wyspy.
W obliczu tych nalotów oraz obecności około 26 tysięcy uciekinierów z Niemiec i krajów nadbałtyckich, dowódca niemieckiego garnizonu, Gerhard von Kamptz, 9 maja 1945 roku poddał się Armii Czerwonej. W tym czasie na wyspie stacjonowało około 10 tysięcy żołnierzy radzieckich.
Armia Czerwona okupowała Bornholm do 5 kwietnia 1946 roku. Okupacja ta była widziana jako próba Stalina do ustanowienia bazy wojskowej na wyspie, która kontrolowałaby trasy żeglugowe z Bałtyku do Cieśnin Duńskich, a być może nawet do włączenia Bornholmu do ZSRR. Istnieje również przypuszczenie, że Rosjanie mieli zainteresowanie przejęciem dokumentacji z niemieckich stacji obserwacyjnych na wyspie.
W Allinge znajduje się cmentarz, na którym pochowano 36 żołnierzy radzieckich, którzy zmarli w tamtym okresie z powodu chorób. W 1946 roku Szwecja ofiarowała mieszkańcom Bornholmu 300 drewnianych domków, które przetrwały do dziś, w celu pomocy w odbudowie miasteczek zbombardowanych przez Rosjan.
Po zakończeniu II Wojny Światowej, Bornholm, jako integralna część Danii, skorzystał z pomocy budowlanej oferowanej przez Stany Zjednoczone i skandynawskich sąsiadów. Zniszczenia wojenne zostały szybko naprawione, co pozwoliło na dynamiczny rozwój wyspy w powojennym okresie.
Bornholm, z populacją około 40 000 mieszkańców, jest obecnie prowincją Danii. Wyspa charakteryzuje się stosunkowo wysokim produktem narodowym brutto, a także rozwiniętym systemem emerytalnym i społecznym, typowym dla państw Europy Zachodniej.
Większość mieszkańców Bornholmu utrzymuje się obecnie z turystyki i rolnictwa. Rybołówstwo, choć kiedyś było kluczowym sektorem gospodarki wyspy, straciło na znaczeniu. Spadek populacji śledzia w Morzu Bałtyckim oraz restrykcyjne kwoty połowowe ustalone przez Unię Europejską sprawiły, że tylko nieliczne rodziny mogą utrzymać się z rybołówstwa.
Po reformie terytorialnej z 1 stycznia 2007 roku, Bornholm nie jest już niezależnym obszarem urzędowym, lecz należy do regionu Hovestaden. W ostatnich latach wyspa zyskała uznanie jako "zielona wyspa", ze szczególnym naciskiem na odnawialne źródła energii i zasady zrównoważonego rozwoju.
Bornholm wyróżnia się inicjatywami ekologicznymi, takimi jak Green Solution House w Rønne – hotel całkowicie zaangażowany w zrównoważony rozwój. Wyspa stawia sobie również ambitny cel, aby w ciągu najbliższych lat stać się miejscem wolnym od odpadów.
Oprócz zaangażowania w zrównoważony rozwój, Bornholm słynie z wysokiej jakości kuchni, która kładzie nacisk na regionalność i sezonowość. To połączenie tradycji z nowoczesnymi trendami w gastronomii przyciąga turystów i smakoszy z całego świata.
Bornholm dzisiaj jest przykładem jak region może odrodzić się po trudnych czasach wojny i stać się liderem w dziedzinie zrównoważonego rozwoju i innowacji ekologicznych. Z połączeniem bogatej historii, pięknych krajobrazów, nowoczesnych inicjatyw ekologicznych oraz wyjątkowej kultury i kuchni, Bornholm stanowi unikalne i atrakcyjne miejsce zarówno dla mieszkańców, jak i turystów.
