Bornholm, znany jako „młyńska wyspa”, to duńska perełka z bogatą historią młynów, których kiedyś działało tu ponad 200, w tym wiatraki i młyny wodne. Dziś można podziwiać około 20 zachowanych młynów, takich jak największy wiatrak w Danii w Gudhjem czy najstarszy działający młyn w Årsdale.
Pierwszy wiatrak na Bornholmie został zbudowany około 1500 roku w okolicach zamku Hammershus. Początkowo młyny służyły jedynie do mielenia zboża, jednak wraz z rozwojem przemysłu w XVII wieku zaczęto wykorzystywać je również do napędzania urządzeń innych branż.
Młyny na Bornholmie były rozmieszczone równomiernie na całej wyspie, jednak do dziś najlepiej zachowały się te znajdujące się na wschodzie, północy i południu. Wiatraki i młyny wodne są nie tylko atrakcją turystyczną, ale także świadectwem bogatej historii i technologicznego rozwoju Bornholmu.
Odwiedzając Bornholm, nie można pominąć tych wyjątkowych zabytków. Wiatraki i młyny wodne oferują niepowtarzalną okazję do podróży w czasie i zrozumienia, jak funkcjonowała wyspa w dawnych wiekach. To idealna atrakcja dla miłośników historii, technologii oraz pięknych krajobrazów.
Młyn w Gudhjem – największy wiatrak w całej Danii, który zachwyca swoją monumentalną konstrukcją i malowniczym położeniem.
Młyn w Årsdale – najstarszy wciąż działający wiatrak w Danii, będący prawdziwym symbolem długowieczności i technologicznego dziedzictwa wyspy.
Na Bornholmie można spotkać różnorodne typy młynów, które ukazują rozwój technologii i adaptację do lokalnych warunków:
Wiatraki typu koźlak – najstarsze i najprostsze konstrukcje, które obracano w całości w kierunku wiatru.
Wiatraki holenderskie – nowocześniejsze budowle z obracającą się kopułą, które były bardziej wydajne i trwałe.
Młyny wodne – zasilane energią płynącej wody, idealnie dopasowane do terenów w pobliżu strumieni i rzek.
Wiatraki typu koźlak, powstałe w XVI wieku, to jedne z najstarszych konstrukcji młynów w Europie. Charakteryzowały się budową opartą na masywnym drewnianym słupie (zwanym „kozłem”), dzięki czemu cała konstrukcja mogła być obracana w kierunku wiatru za pomocą dźwigni. Ten unikalny typ młynów można podziwiać także na duńskiej wyspie Bornholm, gdzie do dziś działają trzy zachowane wiatraki typu koźlak.
Młyn Bechs w Svaneke – najstarszy wiatrak w Danii, który jest prawdziwą perełką historyczną i jednym z symboli Bornholmu.
Młyn Egeby w Åker – malowniczo położony przy drodze z Rønne do Nexø, przyciąga miłośników historii i architektury.
Młyn Tejn w Melsted – wciąż zachwyca swoją konstrukcją i przypomina o dawnych czasach, gdy wiatr napędzał życie na wyspie.
Wiatraki typu koźlak to nie tylko unikatowe przykłady dawnej technologii, ale również ważne elementy krajobrazu kulturowego Bornholmu. Odwiedzając te historyczne miejsca, można przenieść się w czasie i poczuć, jak działały te niezwykle pomysłowe konstrukcje, które przez wieki stanowiły serce lokalnej gospodarki.
Młyn Bechs, wiatrak typu koźlak, dumnie stoi na północnych obrzeżach Svaneke i jest jednym z najważniejszych zabytków Bornholmu. Wybudowany w 1629 roku, nie tylko jest największym z trzech zachowanych wiatraków na wyspie, ale także największym wiatrakiem typu koźlak w całej Danii. Jego imponująca historia i znaczenie dla lokalnej społeczności czynią go wyjątkową atrakcją turystyczną.
Początkowo wybudowany jako młyn wiatrowy, swoją nazwę zawdzięcza HB Bechowi, który zakupił go w 1814 roku, gdy miał już prawie 200 lat. W 1857 roku młyn przeszedł rozbudowę – dobudowano dom oraz piekarnię. W 1866 roku młyn został całkowicie zdemontowany i przeniesiony w inne miejsce ze względu na przebudowę drogi. Przy tej okazji wymieniono niektóre jego części i zwiększono rozmiary konstrukcji.
Młyn funkcjonował do 1928 roku, po czym trafił pod opiekę Stowarzyszenia Przyjaciół Bornholmu. Dzięki przeprowadzonym restauracjom, m.in. w latach 1960, 2004 i 2007, Bechs Mølle zachował się w doskonałym stanie i jest dziś nie tylko świadectwem dawnej technologii, ale także symbolem historycznego dziedzictwa Bornholmu.
Młyn Egeby, położony między Bodilsker a Aakirkeby, to najbardziej charakterystyczny z trzech zachowanych wiatraków typu koźlak na Bornholmie. Zbudowany w 1787 roku, młyn przeszedł znaczące zmiany w 1794 roku, kiedy został przeniesiony i odnowiony po uderzeniu pioruna. Jego unikatowa konstrukcja i burzliwa historia sprawiają, że jest to wyjątkowy zabytek Bornholmu.
Młyn funkcjonował do 1920 roku, pełniąc kluczową rolę w lokalnej społeczności. W latach 50. i 60. XX wieku wymieniono wiele jego części, choć oryginalne elementy, takie jak kamienie młyńskie, zostały zachowane. Niestety, w 1987 roku skrzydła młyna zostały zdemontowane po zniszczeniach spowodowanych burzą. W latach 1996–1999 przeprowadzono gruntowną renowację, podczas której odkryto, że pierwotnie młyn był o 3 metry węższy. Dzięki tym pracom młyn Egeby odzyskał swój dawny blask i obecnie jest w pełni sprawny.
Młyn Tejn, znany również jako młyn Melsted, to drewniany wiatrak typu koźlak, który znajduje się w Melsted, tuż nad Muzeum Rolniczym Melstedgaard – popularnym miejscem odwiedzanym przez 30 000 turystów rocznie. Choć obecnie stoi w Melsted, młyn został pierwotnie wybudowany około 1800 roku w Årsballe, w centralnej części Bornholmu.
Wiatrak został przeniesiony do swojej obecnej lokalizacji w 2006 roku, gdzie stał się integralną częścią krajobrazu Melsted i pobliskiego Muzeum Rolniczego. Jest jednym z nielicznych nadal działających młynów na Bornholmie i służy do produkcji pasz dla zwierząt gospodarskich, co doskonale wpisuje się w edukacyjny charakter muzeum. Jego wyjątkowe położenie i funkcjonalność czynią go zarówno atrakcją turystyczną, jak i żywym świadectwem dawnych czasów.
W połowie XVIII wieku na Bornholmie zaczęto wprowadzać holenderskie wiatraki, które stanowiły nowoczesne rozwiązanie technologiczne tamtych czasów. W przeciwieństwie do starszych młynów typu koźlak, w holenderskich wiatrakach obracał się jedynie kaptur z przymocowanymi skrzydłami, co umożliwiło budowanie większych konstrukcji z większą ilością miejsca na maszyny. Pierwszy taki wiatrak powstał w Rønne w 1793 roku, zapoczątkowując nową erę młynarstwa na wyspie.
Holenderskie wiatraki charakteryzowały się obrotową głowicą, która pozwalała na lepsze wykorzystanie wiatru i zwiększenie wydajności pracy. Dzięki przestronniejszemu wnętrzu możliwe było wprowadzenie bardziej zaawansowanych maszyn, co czyniło je bardziej efektywnymi od starszych konstrukcji.
Obecnie na Bornholmie znajduje się 12 zachowanych holenderskich wiatraków, które są nie tylko zabytkami techniki, ale również ważnym elementem krajobrazu wyspy. Stanowią one doskonały przykład rozwoju technologii młynarskiej, która dostosowywała się do zmieniających się potrzeb i możliwości.
Młyn Aarsdale to imponujący holenderski wiatrak, zbudowany w 1877 roku, położony na szczycie wzgórza na południowym skraju Aarsdale, zaledwie 3 km na południe od Svaneke. Uznawany za „królową” holenderskich wiatraków na Bornholmie, jest jedynym młynem w Danii, który działa nieprzerwanie od momentu powstania, a do dziś mieli w nim ziarno, produkując świeżą mąkę.
Jako jedyny działający od 1877 roku wiatrak w Danii, młyn Aarsdale jest nie tylko działającym zabytkiem techniki, ale także żywym symbolem bornholmskiej tradycji młynarskiej. Zwiedzający mają możliwość zobaczenia jego wnętrza i poznania procesu mielenia ziarna, co czyni wizytę wyjątkową atrakcją. Dodatkowo w przyległym sklepie można kupić świeżą mąkę produkowaną na miejscu.
Młyn Myreagre to niezwykły wiatrak, który znajduje się przy malowniczej drodze łączącej Aakirkeby z Nexø. Jego charakterystyczny ośmiokątny kształt na zewnątrz i okrągłe wnętrze przyciągają uwagę turystów, czyniąc go popularnym obiektem fotograficznym. Zbudowany z lokalnego piaskowca, młyn wyróżnia się unikalną techniką konstrukcji, odmienną od innych bornholmskich wiatraków, takich jak młyn Kirke.
Młyn został zakupiony w 1913 roku przez ojca obecnego właściciela, który w 1921 roku zmodernizował obiekt, a w 1925 roku dobudował piekarnię. Przez lata młyn Myreagre odgrywał ważną rolę w lokalnej społeczności, jednak piekarnia została zamknięta w 1962 roku, a młyn zakończył działalność w 1970 roku. Choć w latach 80. przeprowadzono renowacje, młyn obecnie niszczeje z powodu braku dalszych prac konserwacyjnych.
Na wzgórzu Møllebakken 4, wysoko nad Gudhjem, znajduje się Kullmanns Mølle – imponujący holenderski wiatrak, który jest jednym z najbardziej charakterystycznych punktów orientacyjnych miasta. Zbudowany w 1893 roku przez Mattsa Kullmanna, młyn nie tylko wyróżnia się swoją wielkością jako największy wiatrak w Danii, ale także ciekawą historią i zmiennym przeznaczeniem.
Młyn Kullmanns powstał wraz z sąsiadującymi budynkami mieszkalnymi, piekarnią i innymi obiektami, które stworzyły kompleks funkcjonujący do 1944 roku, kiedy to młyn przejęła firma zbożowa Asmussen z Kopenhagi. Ostatni raz skrzydła wiatraka obróciły się w 1962 roku, a wkrótce potem technologia młynarska została usunięta. W 1965 roku młyn zmienił właściciela i służył później jako klub nocny i warsztat ceramiczny.
W 1993 roku młyn przeszedł gruntowną renowację, podczas której zamontowano nowe skrzydła. Kolejne prace odbyły się w 1998 roku, kiedy odnowiono m.in. dach, a po renowacji w 2009 roku Kullmanns Mølle stał się miejscem, gdzie działała kawiarnia, sklep z winami oraz sala wystawowa. Obecnie, niestety, młyn nie jest wykorzystywany.
Kirkemølle, położony na południe od Pedersker, to jedyny istniejący młyn kamienny na Bornholmie, zbudowany z lokalnego piaskowca. Ten wyjątkowy holenderski wiatrak, znany jako "młyn kościelny" ze względu na swoje położenie w pobliżu Pederskirke, stanowi szczególny element historii młynarstwa na wyspie.
Młyn został zbudowany w 1861 roku jako nowoczesna alternatywa dla starego młyna typu koźlak, który funkcjonował przez 150 lat, zanim został rozebrany. W 1899 roku młyn otrzymał drewniane skrzydła samoregulujące, a w 1908 roku ręcznie przekształcono go w młyn wiatrowy. W kolejnych latach Kirkemølle był przebudowywany i rozbudowywany, zyskując swój obecny kształt, w tym charakterystyczną różę wiatrów. Młyn, mający 4 piętra, jest jednym z najciekawszych zabytków technicznych na Bornholmie.
W latach 1867–1959 młyn należał do rodziny Markerów, która zarządzała nim przez cztery pokolenia. Niestety, od 1969 roku młyn popadał w ruinę, aż do 1978 roku, kiedy rozpoczęto jego odbudowę. Renowacja trwała do 1982 roku, przywracając młynowi dawny blask.
Valsemølle to ośmioboczny holenderski wiatrak, który stoi na skale na południe od Aakirkeby. Choć nie jest łatwo go dostrzec, ponieważ znajduje się na dziedzińcu nowoczesnego młyna wciąż produkującego mąkę, Valsemølle ma bogatą historię i stanowi ważny element dziedzictwa Bornholmu. Wiatrak został zbudowany w 1867 roku, zastępując stary młyn typu koźlak.
Młyn zaprzestał pracy w 1950 roku, ale jego historia nie zakończyła się na tym etapie. W 1976 roku pożar poważnie uszkodził wiatrak oraz okoliczne budynki, jednak ze względu na jego znaczenie historyczne podjęto decyzję o renowacji. Młyn został odrestaurowany, odzyskując swoją dawną świetność i pozostając symbolem przemysłowego dziedzictwa Bornholmu.
Kuremølle, usytuowany przy drodze ze Svaneke do Østermarie, to jeden z zabytkowych wiatraków Bornholmu, który niemal identyczny jak Svanemølle, został zbudowany przez Christiana Sommera. W 1900 roku młyn przejął jego syn, Emil Sommer, który w 1912 roku dobudował piekarnię, rozszerzając działalność młyna.
Młyn zakończył swoją działalność na początku lat 50. XX wieku, jednak piekarnia działała jeszcze do 1976 roku. Po jej zamknięciu powstało stowarzyszenie przyjaciół Kuremølle, które zajęło się jego renowacją. Dzięki ich wysiłkom młyn został odnowiony i do dziś jest w dobrym stanie, zachowując swoją funkcjonalność i historyczne znaczenie.
Svanemølle, malowniczo położony nad Svaneke przy drodze do Østermarie, to drewniany holenderski młyn o konstrukcji podobnej do pobliskiego Kuremølle. Zbudowany w 1856 roku, jest jednym z najlepiej zachowanych młynów na Bornholmie i świadectwem lokalnej tradycji młynarskiej.
Pomysł budowy Svanemølle narodził się w 1855 roku, kiedy 10 mieszkańców Svaneke i Ibsker postanowiło zastąpić stare, zniszczone młyny typu koźlak bardziej nowoczesnym wiatrakiem holenderskim. Budowę zlecono Christianowi Sommerowi, który ukończył młyn w 1856 roku. W 1861 roku młyn został sprzedany Hansowi Kofoedowi, który rozbudował obiekt, a w 1895 roku jego syn dobudował piekarnię. Młyn i piekarnia działały do lat 50. XX wieku.
Po zakończeniu działalności młyn był zagrożony wyburzeniem, ale w 1958 roku został przejęty przez społeczność Svaneke, która przeprowadziła jego renowację w 1960 roku. Dzięki temu Svanemølle przetrwał próbę czasu i dziś jest w doskonałym stanie po gruntownych pracach konserwacyjnych.
Saxebro Mølle, położony na północ od Boderne przy drodze z Rønne do Snogebæk, to malowniczy holenderski wiatrak z ośmiokątną konstrukcją, zbudowany z lokalnego piaskowca. Wraz z dołączonym dziedzińcem i dawną piekarnią tworzy wyjątkowy kompleks, będący świadectwem tradycyjnego młynarstwa na Bornholmie.
Młyn oraz piekarnia zostały wybudowane jednocześnie i przez lata pełniły ważną funkcję w lokalnej społeczności. Młyn działał do 1958 roku, kiedy to burza poważnie uszkodziła jego skrzydła, co doprowadziło do zaprzestania jego działalności. Piekarnia funkcjonowała jeszcze przez kolejne lata, aż do jej zamknięcia w 1986 roku. Obecnie planowana jest przebudowa młyna przy wsparciu sponsorów, co może przywrócić mu dawną świetność.
Bakkemølle, położony w Nexø, to ośmioboczny młyn kamienny zbudowany w 1871 roku, który przez blisko sto lat odgrywał ważną rolę w lokalnym młynarstwie. Chociaż młyn zakończył swoją działalność w 1970 roku, jego charakterystyczna konstrukcja i historia czynią go istotnym elementem dziedzictwa Bornholmu.
Po zamknięciu młyna w 1970 roku, w 1984 roku obiekt został sprzedany i przekształcony przez nowych właścicieli. Niestety, w trakcie tych zmian cała technologia młyna została usunięta, pozostawiając jedynie mury. Dodatkowo, mury młyna zostały pomalowane na żółto, co nie odzwierciedla jego historycznego wyglądu ani charakteru.
Stenby Mølle, zbudowany w 1857 roku w pobliżu Rø, to najstarszy zachowany drewniany wiatrak holenderski na Bornholmie. Jego wyjątkowa konstrukcja i bogata historia czynią go ważnym elementem dziedzictwa wyspy, choć obecnie młyn znajduje się w stanie wymagającym dalszej renowacji.
Młyn przeszedł kilka ważnych etapów modernizacji, w tym w 1898 roku, gdy nowy właściciel wymienił różne elementy konstrukcji. W 1914 roku dobudowano piekarnię, która działała do 1930 roku. Niestety, pod koniec lat 50. XX wieku wszystkie elementy maszyny zostały usunięte, a młyn stracił swoją funkcjonalność.
Próby rekonstrukcji młyna podejmowano kilkakrotnie, jednak prace zatrzymały się na etapie usunięcia głowicy, którą zastąpiono tymczasowym dachem, aby chronić wnętrze przed deszczem. Od tamtej pory młyn czeka na montaż nowej czapy i skrzydeł, by odzyskać swój dawny wygląd.
Røbro Mølle, położony w pobliżu Rø, to najmłodszy zachowany drewniany wiatrak holenderski na Bornholmie, zbudowany w 1895 roku. Jego wyjątkowa konstrukcja i zachowana technologia z początków XX wieku czynią go ważnym elementem dziedzictwa wyspy.
Młyn przeszedł modernizacje w 1906 i 1915 roku, kiedy nowy właściciel unowocześnił jego wyposażenie. Technologia z tego okresu została zachowana, co stanowi unikatowy przykład historycznego młynarstwa na Bornholmie. Skrzydła młyna odnowiono w 1949 roku, jednak w 1970 roku zostały usunięte, co wpłynęło na jego obecny wygląd.
Przed wiekami młyny wodne były powszechnym elementem krajobrazu Bornholmu, szczególnie wzdłuż dróg wodnych, gdzie niemal każdy dziedziniec posiadał własny mały młyn. Pierwotnie dominowały młyny poziome, zwane rozbryzgowymi, z poziomo zamontowanym kołem, które z czasem zostały zastąpione większymi młynami z pionowym kołem napędowym i poziomą osią.
Młyny wodne były zazwyczaj budynkami szachulcowymi, zbudowanymi z 3-4 przedziałów i krytymi strzechą. Na Bornholmie działało niegdyś wiele takich młynów, z których do dziś przetrwały tylko trzy:
Vang Vandmølle na zachodnim wybrzeżu,
Slusegårds Vandmølle,
Ågårds Vandmølle.
Chociaż większość młynów zniknęła, ich pozostałości wciąż można znaleźć wzdłuż strumieni wyspy, przypominając o ich dawnej świetności.
Młyny wodne na Bornholmie to nie tylko relikty przeszłości, ale także niezwykłe świadectwa dawnej technologii i sposobu życia na wyspie. Ich malownicze lokalizacje oraz unikalna architektura czynią je atrakcyjnym celem dla miłośników historii, przyrody i tradycji.
Młyn wodny Vang, pochodzący z 1811 roku, to najlepiej zachowany tego typu obiekt na Bornholmie, który przez wieki pełnił ważną rolę w lokalnej społeczności. Po zakończeniu działalności w 1905 roku został odrestaurowany w 1927 roku i objęty ochroną jako zabytek. Dziś młyn stanowi wyjątkowe świadectwo dawnej technologii wodnej na wyspie.
Po zakończeniu eksploatacji młyn wraz z budynkami mieszkalnymi sprzedano w 1931 roku. W 1969 roku młyn wodny został przejęty przez Muzeum Bornholmskie, co pozwoliło na jego ochronę i dalsze renowacje. W 1978 roku był jedynym działającym młynem wodnym na Bornholmie, co podkreśla jego wyjątkowe znaczenie.
Kompleksowe prace renowacyjne przeprowadzono w 1986 roku oraz ponownie w latach 2010–2011, co pozwoliło na zachowanie zarówno wnętrza, jak i zewnętrznej konstrukcji młyna w doskonałym stanie. Charakterystyczny, kryty strzechą młyn, wbudowany w stromą górę, jest rzadkim przykładem tego typu architektury.
Młyn wodny w Slusegård, położony niedaleko plaży i portu Sømarken na południu Bornholmu, to wyjątkowy zabytek o bogatej historii. Znajdujący się nad rzeką Øle Å młyn posiada dołączony staw pstrągowy zasilany świeżą wodą z pobliskiego źródła oraz różne systemy śluz. Jego malownicze położenie w pobliżu hotelu i plaży czyni go atrakcyjnym celem turystycznym.
Młyn pochodzi z początku XVIII wieku, a farma Slusegård została wybudowana później. Początkowo młyn służył do rozdrabniania ziarna, ale również do cięcia drewna, co podkreśla jego wszechstronność. Budynek młyna, zbudowany z muru pruskiego i pokryty strzechą, jest przykładem tradycyjnej architektury Bornholmu.
W 1949 roku młyn zmienił właściciela, a w latach 50. i 60. XX wieku przeszedł gruntowną renowację we współpracy z Muzeum Bornholmskim. W 1989 roku wyposażono go w nowy młynek, dzięki czemu młyn jest w pełni funkcjonalny do dziś. Młyn oraz staw są objęte ochroną zabytków, a otaczający krajobraz podlega ochronie przyrody.
Młyn wodny Ågårds, położony na północny wschód od Pedersker przy małym strumieniu Øle Å, to niewielki, lecz urokliwy przykład tradycyjnego młynarstwa na Bornholmie. Młyn, zbudowany z części starszego obiektu z początku XVIII wieku, doskonale oddaje charakter małych młynów wodnych, które niegdyś licznie występowały na wyspie.
Młyn przestał być używany w 1958 roku, jednak do dziś jest regularnie odnawiany, co pozwala zachować jego oryginalną strukturę. Przylegający do młyna staw wodny również jest pod opieką, tworząc malowniczy krajobraz otaczający ten zabytek. Młyn wodny Ågårds, mimo że niewielki, jest cennym elementem dziedzictwa Bornholmu, przypominającym o dawnych czasach, gdy młyny wodne stanowiły integralną część życia lokalnej społeczności.